Phát hiện công trình phòng thủ của người Chăm xưa tại Mỹ Sơn?

Nằm trên ngọn đồi thấp, cách nhóm tháp trung tâm B,C,D khoảng 75m về phía Nam, nhóm tháp L thuộc khu di tích Mỹ Sơn (xã Thu Bồn, TP.Đà Nẵng) được chuyên gia nhận định có thể là công trình phòng thủ quân sự của người Chăm xưa được phát hiện lần đầu tại Mỹ Sơn.

Mặc dù là giả thuyết dựa trên những nhận định bàn đầu từ kết quả khai quật khảo cổ học và cần được tiếp tục phân tích nghiên cứu nhưng thông tin này vẫn mang đến nhiều bất ngờ thú vị cho các nhà khoa học. Bởi lâu nay Mỹ Sơn chỉ được biết đến như là trung tâm tôn giáo lớn và linh thiêng của vương quốc Champa, nơi khó xuất hiện những công trình phòng thủ quân sự hoặc dân sự. Điều này càng minh chứng cho những bí ẩn vẫn nằm sâu dưới lòng đất Mỹ Sơn mà hậu thế còn lâu mới có thể hiểu hết được.

Quá trình khai quật khảo cổ nhóm tháp L đã đặt ra giả thuyết về một công trình phòng thủ tại Mỹ Sơn. Ảnh: VĨNH LỘC.

Kiến trúc lạ

Năm 1904, nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier (Viện Viễn Đông Bác Cổ) đã đến Mỹ Sơn nghiên cứu và đánh số các nhóm đền tháp nơi đây bằng những ký hiệu chữ cái (A, B, C,…), riêng nhóm L, ông chỉ để lại vài dòng mô tả là một công trình kiến trúc nhỏ bằng gạch hình chữ nhật vẫn còn đứng vững có hai cửa mở theo hướng Đông Tây…

Trải qua thời gian và chiến tranh, hầu hết kiến trúc nhóm tháp L bị hư hại nghiêm trọng, đáng chú ý là năm 1969 khi 4 quả bom của Mỹ rơi trúng và sát khu vực nhóm L đã khiến công trình này sụp đổ hoàn toàn.

Năm 2019, tháp L1 lần đầu được khai quật khảo cổ theo chương trình thỏa thuận hợp tác và đào tạo thuộc dự án “Trung tâm đào tạo nghề trùng tu di tích và bảo tồn di tích văn hóa tại Quảng Nam” được ký kết giữa Trường Đại học Bách khoa Milan (Ý) và Trường Cao đẳng Nghề Quảng Nam (cũ) do các chuyên gia Ý đào tạo. Dự án nhằm giúp các học viên khảo sát, khai quật tháp L1, thực hành lập bản đồ di tích, khảo sát hình học…

Kết quả khai quật đã ghi nhận thêm một nền móng kiến trúc nằm phía Tây, các nhà khảo cổ đặt tên cho công trình phát hiện trước đó là L1 và nền móng phát hiện sau là L2, cả hai công trình cùng nằm trên trục thẳng theo hướng Đông Tây và có tường bao xung quanh.

Trước những giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, đặc biệt là những phát hiện mới cần được làm rõ thêm, ngày 6/5/2025 Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch có Quyết định số 1263 cho phép Ban Quản lý Di sản văn hoá thế giới Mỹ Sơn phối hợp Viện Bảo tồn di tích, Viện Khảo cổ học và Quỹ C.M. Lerici (Ý) tiếp tục khai quật khảo cổ tại nhóm L, thời gian thực hiện từ ngày 9/5/2025 đến 30/7/2025 với diện tích khai quật cho phép là 150m2.

Kết quả khai quật phát hiện rất nhiều loại gói vỡ minh chúng về một công trình rất lớn đã từng hiện diện nơi đây. Ảnh: VĨNH LỘC.

Cuộc khai quật đã phát hiện nhiều mảnh gốm và nhiều loại ngói lợp nằm trên nền và lối đi xung quanh L1. Dựa trên những đặc điểm cấu trúc và việc phân tích các món đồ gốm, gốm sứ được tìm thấy, các nhà khảo cổ nhận định nhóm tháp L có niên đại từ khoảng giữa thế kỷ 13 và có thể được sử dụng đến đầu thế kỷ 14. Đáng chú ý, đây có thể là một công trình phòng thủ quân sự hoặc công trình dân dụng chứ không phải là khu đền tháp tôn giáo.

Công trình phòng thủ tại Mỹ Sơn?

TS. Patrizia Zolese - Quỹ C.M. Lerici (Ý), người trực tiếp tham gia khai quật khảo cổ nhóm tháp L phân tích, công trình có vị trí rất quan trọng và hoàn toàn khác biệt ở Mỹ Sơn bởi quá trình khảo cổ không tìm thấy dấu vết của những trang trí tôn giáo kể cả vật dụng, đồ thờ cúng. Đặc biệt, công trình nằm trên một ngọn đồi tương đối cao có thể nhìn bao quát toàn bộ thung lũng Mỹ Sơn và được bảo vệ bởi bức tường bao dài 200m, cao 1,6m. “Đó không phải là một đền tháp tôn giáo mà có tính chất như một công trình phòng thủ quân sự hoặc dân sự” - TS. Patrizia đặt giả thuyết.

Khu đền tháp Mỹ Sơn nằm lọt trong một thung lũng hẹp diện tích khoảng 2km². Những năm đầu thế kỷ 20 khi các nhà nghiên cứu người Pháp tới đây đã phát hiện còn khoảng 70 công trình đền tháp lớn nhỏ có niên đại từ khoảng thế kỷ 7 đến thế kỷ 13, phần nhiều ở dạng phế tích.

Theo KTS. Đặng Khánh Ngọc - Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích (Bộ VH-TT&DL) từng đưa ra giả thuyết về một công trình phòng thủ đã gợi mở nhiều thú vị cần được tiếp tục nghiên cứu. “Dù chưa hình dung là công trình gì nhưng rõ ràng nó rất lạ không giống như những công trình đền tháp tôn giáo Chăm từng nhìn thấy. Tôi nghĩ, ngoài giả thuyết là công trình phòng thủ ra thì không còn giả thuyết nào phù hợp hơn vì quá trình khảo cổ không tìm thấy các thành phần thờ cúng giống như các đền tháp khác.

Cạnh đó, cấu trúc công trình cũng được xây dựng giống như một pháo đài, bên trên lợp ngói, tường cao và khá kín đáo chỉ có một hướng ra vào, điều này khác hoàn toàn với những đền tháp tôn giáo khác tại Mỹ Sơn” - KTS. Đặng Khánh Ngọc phân tích.

Sau khai quật, nhóm tháp L đã được tạm lấp lại để tiếp tục phục vụ quá trình bảo tồn, khai quật sau này. Ảnh: VĨNH LỘC.

Các nghiên cứu, đo vẽ ban đầu cho thấy, quy mô nhóm tháp L cần khảo cổ có diện tích khoảng 2.000m², trong đó các công trình kiến trúc trong tường bao và phía ngoài khoảng 1.000m².

TS. Nguyễn Ngọc Quý - chuyên gia Viện Khảo cổ học Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cho rằng, đây mới là giả thuyết cần tiếp tục nghiên cứu thêm vì đến nay hầu hết công trình kiến trúc tại Mỹ Sơn đều phục vụ mục đích tôn giáo, trong khi dự án mới khai quật một diện tích nhỏ.

“Đầu thế kỷ 20, ông Henri Parmentier nhìn nhận công trình L là cổng ra của Mỹ Sơn, bây giờ chuyên gia Ý đặt giả thuyết về một công trình phòng thủ còn chúng tôi thì thấy đó chỉ là cụm đền tháp nhỏ giống như những đền tháp ở Tây Nguyên do người Chăm xây dựng. Tất nhiên, ở bước đầu mỗi nhà nghiên cứu phải đặt ra một giả thuyết để tìm hiểu chứng minh và khảo cổ là bước chứng minh đúng sai đồng thời loại dần các phương án, lúc đó mới tiệm cận đến sự thật lịch sử.

Do đó, khi chưa bóc tách xong khảo cổ học thì những ý tưởng cũng chỉ mang tính lưu ý để đối sánh. Dù sao chúng ta cũng nên đánh dấu hỏi vào giả thuyết này để tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ thêm” - TS. Nguyễn Ngọc Quý nói.

(Nguồn: baodanang.vn)

Link gốc: https://baodanang.vn/phat-hien-cong-trinh-phong-thu-cua-nguoi-cham-xua-tai-my-son-3299116.html