Hóa đơn điện tử - con đường chông gai đến minh bạch

Con đường áp dụng thuế điện tử để đi đến văn minh, công khai, minh bạch không hề đơn giản, bởi khi áp dụng ngay lập tức sẽ khiến không ít người có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

Khu vực kinh tế hộ gia đình chiếm 30% GDP đất nước và là tấm lưới an sinh cuối cùng, che chắn cho đại đa số người dân không bị rơi vào thất nghiệp, đói nghèo (ảnh minh hoạ).

Những mảnh đời tần tảo nuôi nhau

Trong khu phố nhà tôi có một cặp vợ chồng tiểu thương được mọi người coi là mẫu mực về sự chăm chỉ và vươn lên. Chồng học hết cấp 2, vợ hết cấp 3, họ rời quê lên khu nhà tôi thuê nhà, mở một tiệm tạp hóa, kinh doanh đã 10 năm nay.

Ngày nắng cũng như ngày mưa, người chồng đều đặn dậy từ 3 giờ sáng, ra ngoại thành mua rau, chở vào nội thành cho vợ đi bán; thời gian còn lại, cả hai vợ chồng bận túi bụi với cửa hàng tạp hóa – vốn chỉ là một căn nhà cấp 4 nhỏ họ thuê lại để bán cho cư dân trong khu.

Họ làm việc cực kỳ chăm chỉ để nuôi hai con ăn học ở Hà Nội, và còn gửi tiền về cho bố mẹ hai bên ở quê.

Hôm rồi, tôi xuống mua đồ, thấy cả hai vợ chồng mặt mũi buồn thiu. “Cán bộ thuế đến hướng dẫn em khai thuế điện tử, nhưng mãi mà em không biết làm thế nào. Tới đây mà không khai thì bị quy là trốn thuế nhà nước. Mà trốn thuế là tội to, anh ạ”.

Câu chuyện thuế của hai vợ chồng này cũng đang là mối lo chung cho hàng triệu hộ kinh doanh ở Việt Nam khắp từ Bắc vào Nam.

Một vị quan chức khác, sau khi về hưu, mở một cửa hàng tạp hóa cùng vợ để sinh sống. Hai ông bà có gần 40 năm làm ở một bộ, quen với việc văn phòng, hiểu luật pháp, công nghệ và thậm chí còn sử dụng AI khá thành thạo.

Trong một email gửi tôi, ông chủ tạp hóa này kể: chỉ hơn hai tuần trước, khi cán bộ thuế đến yêu cầu áp dụng quy định thuế mới từ ngày 1/6, cả hai vợ chồng cũng phải rất cố gắng mới có thể xoay sở để đáp ứng kịp. Đấy là họ đã nhanh chóng mua sắm thiết bị, phần mềm, rồi thuê thêm người hỗ trợ – tất cả đều phải làm gấp gáp mới kịp thời gian.

“Tôi không có ý tự khen mình, mà chỉ muốn nói rằng, với điều kiện như thế mà chúng tôi còn phải chật vật đến vậy, thì không biết có bao nhiêu phần trăm chủ hộ kinh doanh khác có thể ứng phó nổi trong thời gian ngắn như thế. Từ chính trải nghiệm của mình, tôi thấy rất rõ sự khó khăn và cảm thông sâu sắc với những người không thuận lợi bằng mình”.

“Tôi hoàn toàn ủng hộ chủ trương thu đúng, thu đủ thuế. Nhưng vấn đề có rất nhiều người muốn tuân thủ pháp luật, muốn đóng thuế đầy đủ, chỉ là họ không đủ khả năng để thực hiện đúng theo các yêu cầu mới – đặc biệt là khi những yêu cầu đó được triển khai gấp và không có hỗ trợ cụ thể nào”.

“Tôi thử điểm danh từng số nhà ở khu phố mình thì ước tính khoảng 70 - 80% chủ kinh doanh thuộc dạng ‘chịu, không làm được’, nếu không có các giải pháp hỗ trợ thực sự và hiệu quả từ phía nhà nước”.

Mù mờ số liệu về khu vực lớn nhất của nền kinh tế

Luật Quản lý thuế hiện hành vẫn có những quy định cụ thể đối với hộ kinh doanh, trong đó có thuế khoán, nhưng các quy định về chế độ kế toán, báo cáo thuế áp dụng cho hộ kinh doanh được đánh giá là ít khắt khe hơn.

Trong khi đó, khi đăng ký hoặc chuyển đổi theo hình thức doanh nghiệp tư nhân, người khởi sự doanh nghiệp hay hộ kinh doanh sẽ mất đi lợi thế đáng kể này. Bên cạnh đó, các quy định trong Luật Doanh nghiệp cũng như nhiều văn bản pháp luật khác hiện nay cũng khiến chi phí tuân thủ cho mô hình doanh nghiệp tư nhân trở nên quá sức chịu đựng đối với cá nhân kinh doanh.

“Những quy định khác nhau như vậy làm cho người dân thích hình thức hộ kinh doanh hơn là đăng ký và chuyển đổi thành doanh nghiệp tư nhân theo quy định của Luật Doanh nghiệp”, TS Lê Duy Bình của tổ chức Economica nói.

Theo Niên giám Thống kê 2023 – niên giám thống kê cập nhật nhất của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), tại thời điểm 1/7/2022, cả nước có gần 5,2 triệu cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể phi nông nghiệp. Vẫn theo cơ quan này, cả nước có 12 triệu hộ nông nghiệp.

Tuy vậy, theo công bố của Bộ Tài chính, từ ngày 1/6, có khoảng 37.000 hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán, có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế; và từ 1/1/2026, khoảng gần 2 triệu hộ kinh doanh nộp thuế khoán sẽ chuyển sang kê khai thuế.

Trong khi đó, theo Báo cáo về kinh tế - xã hội 5 tháng đầu năm của Chính phủ, từ ngày 1/6, khi bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, đến ngày 4/6 đã có 121.385 cơ sở kinh doanh đăng ký sử dụng, đạt 67,1% số cơ sở thuộc diện phải triển khai.

Các dữ liệu trên đây cho thấy độ vênh rất lớn: con số 37.000 hộ kinh doanh là kém xa so với con số 121.385 hộ kinh doanh đã áp dụng hóa đơn điện tử từ 1/6/2025; con số 2 triệu hộ kinh doanh nộp thuế khoán cũng kém xa so với 5,2 triệu hộ kinh doanh phi nông nghiệp.

Ngay cả Niên giám Thống kê, dù có thống kê 5,2 triệu hộ kinh doanh phi nông nghiệp, cũng không hề phân loại rõ đâu là hộ có đăng ký kinh doanh, đăng ký thuế và đâu là không đăng ký.

Tuy nhiên, theo TS Lê Duy Bình, trên thực tế, có nhiều hộ kinh doanh không đăng ký kinh doanh nhưng có đăng ký thuế; có hộ kinh doanh vừa đăng ký kinh doanh vừa đăng ký thuế; có hộ đăng ký kinh doanh nhưng lại không đăng ký thuế vì đã tồn tại trước khi có quy định; có hộ doanh thu lớn nhưng không đăng ký; có hộ không đăng ký vì không thuộc diện phải đăng ký (do doanh thu thấp).

Ngổn ngang mảnh đất thực tiễn Việt Nam

Tôi trích dẫn những số liệu trên để thấy rằng, chính sách bỏ thuế khoán thay bằng hóa đơn điện tử dù đúng và góp phần công khai, minh bạch, “thu đúng – thu đủ” nhưng chưa lường hết tác động đến bao nhiêu hộ kinh doanh, và mặt trái của chính sách này là gì.

Đó là chưa kể đến việc người dân, đặc biệt là các chủ hộ kinh doanh ở vùng sâu, vùng xa, những người cao tuổi,… chưa thể chuẩn bị về kỹ năng, thiết bị công nghệ cho cuộc chuyển đổi này.

Khu vực kinh tế hộ gia đình chiếm đến 30% GDP của đất nước và đang là tấm lưới an sinh cuối cùng, che chắn cho đại đa số người dân không bị rơi vào cảnh thất nghiệp, đói nghèo.

Xin trích đoạn kết lá thư của một ông chủ kinh doanh cá thể – người từng là quan chức và có đóng góp nhiều vào tiến trình mở cửa của đất nước:

“Mẹ tôi khi còn sống là một chủ hộ kinh doanh, và cụ vẫn điều hành công việc rất minh mẫn cho đến tận ngày ra đi, ở tuổi 90. Nhưng giả sử bây giờ mà bắt cụ phải đáp ứng các tiêu chuẩn mới, thì chắc chỉ còn một con đường duy nhất là nghỉ kinh doanh – nếu không muốn vi phạm luật”.

Cuối cùng, ông ấy viết: “Tôi luôn ủng hộ những ‘trận đánh lớn’, những dự án hàng tỷ đô để tạo cú hích cho nền kinh tế. Nhưng đừng quên rằng, Chiến dịch Điện Biên Phủ lẫy lừng năm xưa không thể thành công nếu thiếu những chiếc xe thồ ‘cọc cạch’ chở từng bơ gạo ra chiến trường. Cũng như đường dây 500kV – một biểu tượng của công cuộc công nghiệp hóa không chỉ cần đến dây cáp, cột thép và trụ bê tông, mà còn cần cả những bát cơm ở quán bình dân, những cốc nước vối từ quán cóc ven đường để tiếp sức cho những cán bộ, công nhân ngày đêm xây lắp. Cuộc sống là như vậy. Kinh tế cũng là như vậy. Có hàng triệu người đang làm ăn, buôn bán nhỏ để tần tảo mưu sinh. Và đó chính là cuộc sống và nền kinh tế của Việt Nam”.

Vâng, “mảnh đất thực tiễn Việt Nam” thật đáng suy nghĩ. Con đường áp dụng thuế điện tử để đi đến văn minh, công khai, minh bạch không hề đơn giản, bởi khi áp dụng ngay lập tức sẽ khiến không ít người có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

(Nguồn: baohaiduong.vn)

Link gốc: https://baohaiduong.vn/hoa-don-dien-tu-con-duong-chong-gai-den-minh-bach-413446.html